سید محمدرضا خراسانی
آیت الله العظمی سید محمدرضا خراسانی (۱۲۷۳ - ۱۳۵۶ ش)، فقیه مجاهد شیعه در قرن چهارده هجری و از شاگردان آخوند کاشانی بود. ایشان حدود ۳۵ سال زعامت حوزه علمیه اصفهان را بر عهده داشت. احیای مدارس علمی، از جمله مدرسه صدر بازار و احداث کتابخانه و مسجد در اصفهان، از دیگر فعالیتهای اجتماعی اوست.
| نام کامل | سید محمدرضا حسینی خراسانی |
| زادروز | ۱۲۷۳ شمسی |
| زادگاه | اصفهان |
| وفات | ۱۳۵۶ شمسی |
| مدفن | اصفهان، تخت فولاد |
| اساتید |
آخوند کاشی، حاج آقا رحیم ارباب، سید محمدباقر درچه ای، سید ابوالقاسم دهکردی،... |
| شاگردان |
محمدباقر صدیقین، سید عبدالحسین روضاتی، سید حسین شهشهانی، سید ابراهیم مهدوی،... |
| آثار |
رساله کلامی پیرامون اصول اعتقادات، حواشی بر تذکرة القبور، تقریرات فقه و اصول، حاشیه بر فرائدالاصول،... |
محتویات
ولادت
سید محمدرضا حسینی خراسانی فرزند سید محمدجواد حسینی، در ماه ذی الحجه سال ۱۳۱۱ قمری (برابر با تیر ۱۲۷۳ ش) در اصفهان متولد شد.
تحصیلات و استادان
سید محمدرضا علاوه بر کسب فیض از محضر پدرش، توانست از مدارس فقها و حکمای نامدار حوزه علمیه اصفهان بهره های زیاد ببرد.
برخی از اساتید سید محمدرضا خراسانی از سطوح گرفته تا خارج، اعم از علوم عقلی و نقلی در حوزه علمیه اصفهان عبارتند از:
- آخوند کاشانی؛ از امتیازات سید خراسانی این بود که توانست بیش از یک دهه از عمر خود را از علم و کمالات و روحیات آخوند کاشی بهره ببرد. آقای خراسانی به آخوند کاشی در انجام امور شخصی اش کمک می کرد و خدمتگزاری به آخوند کاشی را از افتخارات عمر خود می شمرد. رابطه او به تدریج، رابطه مرید و مرادی شد و از نزدیکان خاص آخوند شد و تفسیر و هیئت و حکمت و شرح منظومه سبزواری را در محضر او تعلیم دید.
- حاج آقا رحیم ارباب؛ محمدرضا خراسانی برای این استادش نیز احترام خاصی قائل بود و فضایل انسانی و مکارم اخلاقی او را می ستود. روزی در جلسه درس خطاب به شاگردان درباره آیت الله ارباب فرمود: «اگر ما ایشان را ندیده بودیم، شاید برایمان مشکل بود که احوال و کرامات سلمان فارسی را بپذیریم».
- شیخ علی مدرس یزدی
- ملا حسینعلی صدیقین
- سید محمدباقر درچه ای
- سید محمدمهدی درچه ای
- سید ابوالقاسم دهکردی
- میر محمدصادق مدرس خاتون آبادی
- شیخ محمدرضا نجفی مسجدشاهی
- شیخ عبدالکریم گزی
- آخوند شیخ محمدحسین فشارکی
- میر سید محمدتقی مدرس اصفهانی
- میر سید محمد مدرس نجف آبادی
آیت الله خراسانی با استعداد سرشار و همت والای خود، توانست در دهه سوم از عمرش به مقام اجتهاد نائل شود و از سوی تعدادی از استادان بزرگش، مفتخر به دریافت اجازه اجتهاد گردد. نام برخی از مشایخ اجازه وی عبارتند از:
- آیت الله عبدالکریم گزی در تاریخ ۱۳۳۳ق
- آیت الله محمدحسین فشارکی در تاریخ ۱۳۳۵ق
- آیت الله سید محمدباقر درچه ای در تاریخ ۱۳۴۲ق
- آیت الله ضیاءالدین عراقی در تاریخ ۱۳۴۷ق
- آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی
- آیت الله عبدالکریم حائری یزدی
تدریس و شاگردان
آیت الله محمدرضا خراسانی فقیهی کامل و مجتهدی تمام و از توانایی بالایی در امر تدریس برخوردار بود، و برای ترویج و راه اندازی دوباره حوزه، دست به کار تدریس شد و نزدیک به نیم قرن در مدارس مختلف اصفهان، فعالیت چشمگیر داشت. تدریس او از نظم خاصی برخوردار بود؛ صبحها در مدرسه صدر بازار، خارج فقه و بعداز ظهرها در مدرسه چهارباغ (معروف به مدرسه امام صادق علیه السلام) خارج اصول فقه تدریس می کرد و این برنامه همیشه در ساعت مشخصی تا آخرین روزهای عمرش، ادامه داشت.درس فردا را در شب قبل در حجره مطالعه می کرد و مطالب را به دقت می نوشت و به هنگام تدریس، مطالب را از روی نوشته می خواند. بیانی نرم و سلیس و در عین حال پر محتوا و عمیق داشت و مطالب سخت و پیچیده را درخور فهم طلاب، به آنها تفهیم می نمود. اشکالات را در صورتی که معقول و بجا بود، پاسخ می داد وگرنه رد می شد. ایشان علاوه بر امتحانی که بطور عمومی از طلاب برای تعیین سطح گرفته می شد، امتحانی نیز برای ورود طلبه به مدرسه چهارباغ اصفهان می گرفت که دارای چهار شرط و یک التزام کتبی بود.
جمع زیادی از طلاب و فضلا از دروس فقه و اصول وی استفاده کرده و یا از او مفتخر به دریافت اجازه اجتهاد و نقل حدیث شدند که نام برخی از آنها عبارت است از:
- سید حسن علوی
- سید محمدکاظم مدرس صادقی
- سید ابوتراب مرتضوی درچه ای
- سید محمد حسینی کوشکی
- علی محمد فقیه حبیب آبادی
- سید ضیاء تجویدی
- سید عطاء الله فقیه
- سید بحرالعلوم میردامادی
- محمدباقر صدیقین
- محمدتقی عماد خراسانی
- سید علی طباطبایی خوراسگانی
- سید اسماعیل موسوی
- سید ابراهیم مهدوی
- سید حسین شهشهانی
- سید محمدرضا ابن الرسول
- محمد علی اعتزازیان
- سید فضل الله ضیاءنور
- سید عبدالحسین روضاتی
لازم به ذکر است در اوایل کار تدریس آیت الله خراسانی، مدرسین نامداری مانند: علی محمد فقیه حبیب آبادی، شریعت هرندی و عباسعلی ادیب در مجلس درس شرکت می کردند تا دیگر طلاب و فضلا به درس و بحث، تشویق و ترغیب گردند.
آثار و تألیفات
آیت الله خراسانی آثار چندی در زمینه های فقه، اصول، کلام و رجال از خود بر جای گذاشت. فهرست تألیفات ایشان عبارت است از:
- تقریرات فقه اساتید خود؛
- تقریرات اصول اساتید خود؛
- رساله فقهی در مسائل قصر و اتمام نماز؛
- رساله فقهی در شکوک نماز؛
- حاشیه بر فرائدالاصول شیخ انصاری؛
- حاشیه بر مکاسب شیخ انصاری؛
- رساله کلامی پیرامون اصول اعتقادات؛
- متمم یا حواشی بر تذکرة القبور آخوند گزی.
فعالیتهای اجتماعی و فرهنگی
زعامت حوزه علمیه اصفهان:
با وفات آیت الله میر سید علی مجتهد نجف آبادی، آیت الله خراسانی مرجعیت کلی یافت و سید العلماء و رئیس حوزه علمیه اصفهان گردید. وی با هوش سیاسی، نبوغ فکری و توفیق خدایی، توانست حوزه علمیه اصفهان را که یادگار چندین قرن تلاش فکری و علمی جهان تشیع بود، حفظ نموده و رونق و گرمی را به آن بازگرداند. به همت والای او، دو مرتبه، از مقدمات و سطوح گرفته تا دروس خارج و اجتهادی، علوم نقلی و عقلی، در حوزه تدریس و مباحثه می شد و همین فعالیتهای شبانه روزی، عواطف بشری و دین باوری آیت الله خراسانی بود که زعامت دینی و پیشوایی روحانی را برای او فراهم ساخت. از اقدامات اساسی آیت الله خراسانی در رونق بخشیدن به حوزه و احیای مدرسه چهارباغ، دعوت از اساتید بزرگ و مدرسین نام آور اصفهان برای تدریس در این مدرسه بود، از جمله دعوت میرزا علی آقا شیرازی در تدریس اخلاق و نهج البلاغه و سید علی اصغر مدرس برزانی در تدریس کفایه.
احیای مدارس علمی:
آیت الله خراسانی مدرسه صدر بازار در اصفهان را از معرض خطر اشغال و تخریب یا سوء استفاده، از دست حکومت وقت، خارج کرد و توانست اجازه آوردن سی طلبه به آن جا را بگیرد.
وی همچنین مدرسه چهارباغ، که اکنون به مدرسه امام صادق علیه السلام معروف است و تحت نظر باستان شناسی و اداره اوقاف درآمده و خالی از طلاب علوم دینی شده بود، از طریق مذاکره و مکاتبه با دولت و تدبیر عالمانه، به تصرف و مدیریت خود درآورد و اقدام به اسکان طلاب فاضل در آنجا نمود و از محل موقوفات مدرسه، شهریه آنها را می پرداخت. خود نیز با تدریس خارج اصول در عصرها و نیز دعوت از مدرسان برجسته برای تدریس در این مدرسه، موجبات حفظ و رونق مدرسه را فراهم کرد.
تعمیر اساسی و احیای مدرسه عربان واقع در محله حسن آباد جنب مزار امامزاده احمد علیه السلام، از دیگر اقدامات شایسته ایشان بود. این مدرسه که از زمان صفویه موجود بوده، به مانند عموم مدارس علمیه در دوره پهلوی اول، متروک و مخروب گردیده بود تا این که به همت آیت الله خراسانی در سال ۱۳۶۲ ق، تعمیر اساسی در آن صورت گرفت و جمعی از طلاب در آن اسکان داده شدند.
احداث کتابخانه و مسجد:
از دیگر کارهای ارزشمند خراسانی، تأسیس کتابخانه ای با بنایی زیبا و مجلل در مدرسه صدر اصفهان بود. ایشان، در سال۱۳۶۴ ق، زمینی را که در طرف غربی مدرسه صدر به جای ایوان قرار داشت، به منظور تأسیس کتابخانه در نظر گرفت و به صورت دو طبقه و با نماسازی با شکوه بنا کرد. با این اقدام شایسته، از یک سو، نقیصه فقدان کتابخانه، از مرکز مهم علمی حوزه، برطرف گردید و از سوی دیگر، عاملی برای جذب طلاب و دانش پژوهان گردید؛ به گونه ای که روزانه، عده زیادی از اهل فضل جهت استفاده از کتب و منابع، به آن مراجعه می نمودند. در اطراف نمای خارجی کتابخانه، اشعار زیبایی از جلال الدین همایی در مدح علم و کتاب و تجلیل از آیت الله خراسانی، دیده می شود.
همچنین به دستور ایشان، مسجدی در فلکه فلسطین (شاه عباس قبلی) ساخته شد که به پیشنهاد وی، به خاطر روبرو بودن با کنیسه یهودیان، مسجدالاقصی نام گرفت و ایشان شب ها در این مسجد اقامه جماعت می نمود.
فضایل اخلاقی
وی شخصیتی کم نظیر در علم و عمل و اخلاق و حسن سلوک بود. عالمی متین، با وقار، زاهد، بردبار، پشت و پناه مردم، مروج دین و شریعت، حافظ و نگاهبان حوزه علمیه، و آبروی علما و روحانیت اصفهان به شمار می رفت.
از جمله ویژگی های پسندیده او می توان به وقار و متانت چشم گیر، ابهت و قیافه جذاب، ظاهری آراسته و اندامی موزون، جامه های زیبا و آبرومند، عالمی مدیر و مدبر و نظم و ترتیب خارق العاده در امور فردی و اجتماعی اشاره کرد.
از دیگر خصوصیات بارز اخلاقی او، بیزاری از هر گونه تملق و ستایش بود. از جمله، هنگامی که در حال حرکت در مسیر بود، اجازه نمی داد که طلاب، دور و بر ایشان راه بیفتند و همواره می فرمود یا جلوتر بروید تا من بعد از شما بروم و یا بگذارید من بروم و سپس شما بیایید. او راه افتادن دنبال آقایان را کاری زشت و قبیح می دانست و دلیل این کار خود را به روایتی از امیرمؤمنان علیه السلام، مستند می نمود که فرموده اند انسان نباید دوست داشته باشد که افراد دنبال او راه بیفتند و این عمل را از نشانه های تکبر و خودخواهی دانسته اند.
وفات
مرحوم آیت الله محمدرضا خراسانی، سرانجام در روز ۲۹ رجب سال ۱۳۹۷ قمری (برابر با ۲۶ تیرماه ۱۳۵۶ شمسی) جان به جان آفرین تسلیم کرد و پیکر مطهرش با تجلیل و احترام شایسته، تشییع و در تخت فولاد اصفهان، داخل بقعه فاضل هندی و در جوار نیاکانش به خاک سپرده شد.
منابع
- سایت تخت فولاد اصفهان.
- علی کرباسی زاده اصفهانی؛ دانشنامه تخت فولاد.
آرشیو عکس و تصویر
از راست: سید محمدعلی روضاتیان، محمدمحسن منزوی تهرانی (آقا بزرگ تهرانی)، سید محمدرضا حسینی خراسانی، مرتضی اردکانی، سید فخرالدین روضاتی و سید نورالله ابطحی
مدفن سید محمدرضا حسینی خراسانی در بقعه فاضل اصفهانی(هندی) تخت فولاد
سنگ قبر سید محمدرضا حسینی خراسانی